زبان قرآنزبان و شیوه خاص قرآن در بیان معانی و مقاصد را زبان قرآن گویند. ۱ - سنت الهی در افاده تعالیمسنت الهی، آن بوده است که هر پیامبری را به زبان مردمش مبعوث کند تا تعلیم و تعلم به صورت کامل انجام گیرد؛ چنان‌که قرآن کریم فرموده است: (و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه لیبین لهم). زبان قرآن، زبان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و زبان مردم است؛ همان زبانی که با یکدیگر سخن می‌گفته‌اند (انا انزلناه قرآنا عربیا لعلکم تعقلون). الفاظ قرآن عربی، و شیوه تفهیم معانی نیز متناسب با شیوه‌ای است که عرب در تفهیم مقاصد خود به کار می‌بست. آیت الله معرفت درباره زبان قرآن می‌گوید: قرآن کریم در افاده تعالیم عالی خود طریقه ویژه‌ای دارد و در بیان مطالبش روشی غیر از روش معمول محاوره بشری را اتخاذ کرده است. ۲ - زبان قرآن در نگاه امام خمینیامام خمینی زبان قرآن را به دو معنای انتقال مفاهیم از طرف خداوند برای مخاطبان مختلف و رویکرد مفاهیم آن تفسیر می‌کند. [۵]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۶۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
به عبارت دیگر سخنان امام خمینی را می‌توان در دو بعد سطح فهم مخاطب و گرایش و روشی که با آن، اندیشه و پیام قرآن بازگو می‌شود، دسته‌بندی کرد. مراد از بخش، آن است که قرآن مناسب با چه سطحی از فرهنگ و اندیشه و فهم شنوندگان سخن گفته است و در بخش دوم، به این نکته می‌پردازد که زبان قرآن دارای چه گرایشی و روش خاصی در انتقال معانی و حقایق است. امام خمینی زبان قرآن را زبان عمومی و عقلائی می‌داند که مردم عصر نزول با آن تکلم می‌کردند. ایشان در بحث حجیت ظواهر، بنای عقلا را دلیل عمل بر آن می‌داند، زیرا زبان قرآن همان زبان عرفی عقلائی است.به اعتقاد امام خمینی خداوند متعال، از روی شفقت و رحمت بر انسان، حقایق عقلیه را از سطح عالم غیب تا سطح محسوسات عامه مردم فرود آورده، به لسان عرف و عامه، بدون تکلف برای بندگان بیان کرده است تا آنان بتوانند از این حقایق به قدر فهم خود بهره ببرند و خود را ارتقا دهند که این هنر قرآن است. [۸]
خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۶۱-۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲
[۱۰]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۲۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
با این حال، امام خمینی در مواضعی بر این باور است که برخی معارف بلند قرآنی، مانند مباحث توحید و حروف مقطعه، با زبان خاصی مطرح شده است که هر عالم و مفسری به آن آشنا نیست و این‌گونه نیست که انسان بتواند این مفاهیم را با ظهور عرفی آن درک کند و عمق آن تنها برای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قابل درک است؛ زیرا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مخاطب واقعی قرآن است.امام خمینی بر این باور است که قرآن کریم دارای دو دسته آیات عملی و علمی است. آیات عملی طبق فهم عموم مردم است و نباید تاویل و توجیه شود، اما درباره آیات علمی که مخاطب خاص دارد، لازم نیست گوینده طوری بیان کند که همه افراد بفهمند، بلکه ممکن نیست این‌گونه آیات را مطابق فهم عموم بیان کرد. [۱۴]
خمینی، روح الله، کشف الاسرار، ص۳۲۲-۳۲۱، تهران، بی‌تا.
به باور ایشان نمی‌توان زبان قرآن را به معانی ظاهری محدود ساخت و یا در رموز و اسرار یا مفاهیم باطنی منحصر کرد یا آن‌را صرفاً تمثیلی، بلکه ساختار زبان قرآن و هویت آن ساختار ترکیبی است. امام خمینی درباره گرایش و رویکرد زبان قرآن و خصوصیات آن معتقد است، زبان قرآن، زبان هدایت معنوی است و هدف آن هدایت مردم به صراط مستقیم است. [۱۷]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۳۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۳ - روش ترجمه و درک محتوای قرآنروش عقلا و قواعد کلامی که به نام اصول محاوره و اصول لفظیه خوانده می‌شود، در ترجمه الفاظ و عبارات قرآن به کار می‌رود؛ ولی برای پی بردن به مطالب عمیق قرآن، کافی نیست؛ از این رو، برای شناختن محتوای قرآن باید زبان قرآن و اصطلاحات مخصوص آن را شناخت. علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه برای شناخت زبان وحی و دفع اشکالات و ابهامات در عبارات قرآنی راه رجوع به قرآن را ارائه کرده است. او می‌گوید: «باید از قرآن استفسار کرد تا معانی و مقاصد خود را آشکار سازد؛ زیرا قرآن کتاب مبین است. قرآن از وجودات پس پرده سخن گفته است که هرگز با موجودات این جهان سنخیت ندارد؛ همچون ملک، جن، روح القدس، بهشت، دوزخ، قیامت، صراط و…. برای دریافت معانی و مقاصد این مطالب باید صرفا از خود قرآن استفسار و استیضاح خواست». برخی گفته‌اند وقتی گفته می‌شود قرآن به لسان قوم نازل شده است تنها به این معنا نیست که قرآن عربی است؛ بلکه مراد این است که قرآن از باب آسانی بیان و از راه تساهل و تسامح، همان تعبیرات جاری عرب‌ها را به کار گرفته است؛ مثلا عرب‌ها از باب تغلیب، خطابشان با مذکر بود و قرآن هم همین روش را پیش گرفت. [۱۹]
عمیدزنجانی، عباسعلی، ۱۳۱۶ -۱۳۹۰، مبانی وروشهای تفسیرقرآن، ص(۳۴-۳۸).
[۲۰]
جمعی از محققان، مجله بینات، ج۵، ص۷۷.
[۲۱]
جمعی از محققان، مجله بینات، ج۱، ص(۵۴-۶۳).
۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «زبان قرآن». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های تفسیری امام خمینی
|